Trong post này, hãy cùng tham khảo về cách vắc-xin được phát triển và cấp phép được sử dụng bởi Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (US Food and Drug Administration hay FDA), cơ quan chức năng phê duyệt vắc-xin cho việc tiêm chủng hàng loạt ở Mỹ.
Tất cả các sản phẩm dược phẩm được sử dụng tại Mỹ, bao gồm cả vắc-xin COVID-19, phải trải qua một quá trình xem xét nghiêm ngặt theo quy định, trước khi được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) chấp thuận. Tuy là của Mỹ, nhưng FDA là một trong những cơ quan chức năng có tiếng tăm hàng đầu thế giới vì có quy định nghiêm ngặt về quản lý thuốc. Những nước khác cũng thường nhìn vào FDA để quyết định phê duyệt thuốc ở nước của họ.
Yêu cầu quan trọng nhất đối với bất kỳ sản phẩm nào là an toàn (safety) và hiệu quả (efficacy).
Các công ty dược như Pfizer, Moderna, và AstraZeneca liên quan đến việc phát triển vắc xin COVID-19 đều phải tuân theo các hướng dẫn và quy trình thử nghiệm cụ thể để đảm bảo rằng sản phẩm của họ sẽ an toàn và hiệu quả khi sử dụng cho con người.
Quá trình mà các nhà phát triển vắc xin cần phải theo để được FDA chấp thuận
Trước bất kỳ thử nghiệm nào trên người (human testing), quy trình đầu tiên để phát triển vắc xin xảy ra trong phòng thí nghiệm (laboratory). Đây được gọi là quá trình phát triển “tiền lâm sàng” (preclinical). Tại đây các nhà khoa học của công ty sẽ tạo ra phân tử vắc xin (vaccine molecule).
Các nghiên cứu tiền lâm sàng này rất giàu thông tin trong việc cung cấp đánh giá sơ bộ (preliminary assessment) về tính an toàn và hiệu quả của vắc-xin, qua thử nghiệm trên động vật. Tuy nhiên, chúng không đủ để xác nhận sản phẩm cuối cùng sẽ hoạt động như thế nào trên người.
Trong giai đoạn phát triển tiền lâm sàng và một khi sản phẩm có nhiều hứa hẹn được phát triển, công ty sẽ mở rộng và thực hiện quy trình sản xuất của họ để sản xuất một sản phẩm có thể dùng trên người. Các nhà quản lý gọi quy trình này là Thực hành Sản xuất Tốt (Good Manufacturing Practices hay GMP).
Nếu các đánh giá tiền lâm sàng là tích cực, công ty sẽ đệ trình với FDA để xin phép cho việc thực hiện thử nghiệm trên người đầu tiên (first-in-human). Việc này được chính thức thực hiện với hồ sơ Điều tra Thuốc Mới (Investigational New Drug hay IND).
Các giai đoạn thử nghiệm lâm sàng: Phase 1, 2, 3, 4
Đối với vắc xin, điều này bắt đầu với thử nghiệm lâm sàng Giai đoạn 1 (Phase 1 clinical trial). Trong Giai đoạn 1, một nhóm nhỏ người xung phong khỏe mạnh (healthy volunteer) được tiêm nhiều liều vắc-xin tăng dần (incremental doses). Các liều này tất nhiên đã được kiểm chứng và cho thấy phản ứng tốt trong các mô hình động vật tiền lâm sàng.
Lý do chính cho việc nghiên cứu Giai đoạn 1 là để đánh giá độ an toàn của sản phẩm ở người khỏe mạnh.
Nếu rủi ro an toàn được đánh giá là có thể chấp nhận được, vắc xin sẽ được phép chuyển sang nghiên cứu Giai đoạn 2. Trong Giai đoạn 2, hiệu quả của vắc xin được kiểm tra bằng cách cung cấp cho một số cá nhân vắc xin thật sự và những người trong nhóm khác sẽ được nhận giả dược (placebo). Đối với vắc-xin COVID-19, các thử nghiệm Giai đoạn 2 bao gồm kiểm tra tính hiệu quả của vắc-xin trong một nhóm nhỏ các cá nhân có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
Tuy nhiên, những nghiên cứu ban đầu này quá nhỏ để đưa ra kết luận về tính an toàn và hiệu quả cho toàn bộ dân số, khi vắc xin được tiêm cho rất nhiều người trên toàn quốc, bao gồm người có tuổi tác, chủng tộc khác nhau chẳng hạn.
Để mở rộng đáng kể nhóm được thử nghiệm, sau khi kết thúc thành công giai đoạn 2, công ty sẽ xin phê duyệt để tiếp tục với Giai đoạn 3 (Phase 3). Giai đoạn này sẽ bao gồm việc đánh giá lớn nhất và toàn diện nhất về tính an toàn và hiệu quả của sản phẩm vắc xin được thử nghiệm.
Ví dụ, vắc xin mRNA do công ty Pfizer / BioNTech thử nghiệm Giai đoạn 3 trên tổng số 44.000 người. Trong số này, 50% nhận được giả dược và 50% còn lại nhận được vắc xin mRNA thực sự. Hai liều được tiêm cách nhau trong khoảng thời gian 28 ngày. Kết quả từ thử nghiệm giai đoạn 3 đối với vắc xin Pfizer / BioNTech cho thấy nó có hiệu quả khoảng 95%.
Sau các nghiên cứu Giai đoạn 3, công ty sau đó sẽ đệ trình Đơn đăng ký Thuốc mới (New Drug Application hay NDA) lên FDA để phê duyệt ứng cử viên vắc xin. Ngoài việc phê duyệt đầy đủ thường (full approval), FDA còn cho phép các công ty phát triển vắc xin và sản phẩm điều trị trong đại dịch có thể nộp đơn xin phê duyệt Cấp phép Sử dụng Khẩn cấp (Emergency Use Authorization hay EUA), đây là cơ chế để cơ quan quản lý phê duyệt sử dụng sản phẩm trong một nhóm dân số xác định trong trường hợp cần kíp không có nhiều thời gian.
Điều gì sẽ xảy ra sau khi được FDA phê duyệt?
Trong trường hợp vắc xin COVID-19, EUA được chỉ định đặc biệt để sử dụng cho các nhân viên y tế tuyến đầu (frontline healthcare workers) và cho những người cao tuổi, đặc biệt là trong các viện dưỡng lão, những người dễ bị nhiễm bệnh nhất.
Trong thời gian cho phép sử dụng khẩn cấp, tính an toàn và hiệu quả của vắc xin được liên tục theo dõi. Các nhà khoa học của FDA sẽ đánh giá kết quả từ tiền lâm sàng và tất cả các thử nghiệm lâm sàng trước khi vắc xin được phê duyệt.
Sau khi được FDA chấp thuận, có một chương trình Giai đoạn 4 (Phase 4) – còn được gọi là cảnh giác dược (pharmacovigilance). Cảnh giác dược là quá trình theo dõi 24 tháng sau thử nghiệm lâm sàng đối với các tác dụng phụ / tính năng an toàn bổ sung. Trong giai đoạn này, FDA tiếp tục yêu cầu các công ty giám sát tính an toàn và hiệu quả của các sản phẩm của họ khi ngày càng có nhiều cá nhân được tiêm chủng.
- COVID-19 vắc xin (Phần 1): Cơ chế và hoạt động của vắc xin
- COVID-19 vắc xin (Phần 3): Vắc xin mới từ mRNA là như thế nào?
- COVID-19 vắc xin (Phần 4): Lợi ích và tác dụng phụ của vắc xin , cuộc sống sau vắc xin
—
Nếu các bạn có câu hỏi thì comment dưới hoặc Facebook Page của trang. Nếu có đăng lại bài, xin vui lòng dẫn nguồn tên mình và địa chỉ của trang. Cảm ơn mọi người đã theo dõi!
-Ngọc Bích, PharmD, RPh
Nguồn: COVID-19 Vaccines 101
Tham khảo thêm thông tin về vắc xin COVID-19
the tiny pharmacist 